پاسخی دیگر به اشرف غنی؛ خاستگاه زبان فارسی دری، خراسان بزرگ است - مجله دور زمین

به گزارش خبرنگاران به نقل از ایبنا، واژه جدایی برای کسانی که با تاریخ ایران آشنایی دارند، واژه غریبی نیست. سرزمینی که در جغرافیا از آن به عنوان فلات ایران یاد می شد، سرزمینی بود وسیع و پهناور، که فرهنگ ها و زبان های مختلفی را در خود جای داده بود و ساکنانش همگی خود را ایرانی می دانستند و این قراردادها و معاهده های متعدد بود که ما را از هم جدا کرد و هرکداممان را در مرز جغرافیایی جدیدی جای داد.

افغانستان کنونی، با معاهده پاریس از ایران جدا شد. سال 1235، ایران و انگلستان تصمیم به صلح گرفتند. معاهده پاریس امضا شد و ایران از حق مالکیت خود بر هرات چشم پوشی کرد و 1863 سال استقلال کشور افغانستان شناخته شد.

آنچه در کتاب های جغرافیایی در باب نام این سرزمین، پیش از جدایی آورده شده، نشان می دهد سرزمین افغانستان کنونی، یا حداقل شهرهای مهم و بزرگ آن، بخشی از سرزمین خراسان بوده است. در کتاب مسالک الممالک اسطخری این گونه می خوانیم: و شهرهای خراسان کی بر اعمال جمع نمایند و آن را نام برند و بازگویند، چهار شهر است. نشابور و مرو و هرات و بلخ.

از این قول برمی آید که خراسان کنونی و شهرهای مهم افغانستان فعلی، یک سرزمین شناخته می شدند: خراسان بزرگ، که از قضا زبان مشترکی داشتند. آنچه که این روزها در فضای مجازی در باب سخنان رئیس جمهور افغانستان، آقای اشرف غنی شنیده می گردد، هم تعجب آور است و هم دردناک. مسلم آن است که در فلات ایران، به زبان ها و لهجه های گوناگونی تکلم می شد. بعضی از این زبان ها در منطقه ای رواج بیشتری داشت و بعضی دیگر کم کم راه خود را به سرزمین های مختلف باز می کردند و جایگزین زبان پیشین می شدند.

زبان فارسی دری هم یکی از این زبان هاست. محمد تقی بهار، در کتاب سبک شناسی معتقد است فارسی دری بیشتر در نواحی شرقی ایران رایج بوده و زبان اهالی خراسان بزرگ به شمار می رفته است و مردم مغرب ایران بیشتر به زبان پهلوی تکلم می نموده اند. فارسی دری در دوره ساسانی راه خود را به مغرب ایران باز می نماید. تا جایی که شاهان ساسانی در کاخ های خود، از جمله کاخ مدائن در شهر تیسفون، به این زبان تکلم می نموده اند. نوشته ها یا عباراتی که از دوره ساسانی در کتب باقی مانده، نشان می دهد زبان این حکومت مغرب نشین، فارسی دری بوده است.

بنابراین، منسوب دانستن زبانی تنها به یک سرزمین، نه از نظر تاریخی صحیح است، نه جغرافیایی. همچنان که انتساب فارسی دری، تنها به افغانستان. فارسی دری زبان بسیاری از کشورهایی است که امروزِ روز از ایرانِ مادر جدا شده اند. آنچه از زبان فارسی باقی مانده، چه شعر، چه متون علمی، چه داستان های عامیانه، همگی جزو میراث فرهنگی مشترک کشورهای فارسی زبان است. چه اسممان افغانستانی باشد، چه تاجیکستانی، چه ایرانی... با این بهانه، گفت وگویی ترتیب دادیم با صدیق الله کلکانی، یکی از دانشجویان دوره دکترای رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران، که از اهالی افغانستان است، و معلم زبان و ادبیات فارسی در کابل، در ادامه این گفت وگو را می خوانید.

• پراکندگی های زبانی در افغانستان چگونه است؟ چه لهجه ها و گویش هایی در نواحی مختلف افغانستان وجود دارد؟

در افغانستان زبان فارسی دری لهجه های مختلفی دارد، اما زبان شناسان افغانستان، لهجه اهالی کابل را لهجه معیار می دانند. بنابراین زبان رسمی و زبان رسانه ها فارسی دری با لهجه کابلی است. فارسی در نواحی مختلف افغانستان به شیوه ها و لهجه های متفاوتی تکلم می گردد. مثلا لهجه اهالی شرق افغانستان با شمال نشینان تفاوت دارد. آنچه که باعث می گردد ما این لهجه ها را بشناسیم و تفاوت آن ها را درک کنیم، اختلاف در بعضی واکه هاست. مثلا در فارسی معیار ما هشت واکه داریم، اما در لهجه های دیگر این واکه ها کم وزیاد می گردد.

• فارسی دری زبان دوم افغانستان است؟ یعنی بیشتر مردم با زبان محلی قومی خود صحبت می نمایند یا به فارسی؟

در بند شانزده قانون اساسی افغانستان زبان فارسی و پشتو به عنوان زبان های اصلی کشور آورده شده اند و در هر استانی اولویت با زبانی است که اکثریت مردم با آن صحبت می نمایند. مثلا بخش جنوب افغانستان بیشتر پشتوزبانند و بخش شمالی فارسی زبانند. البته ازبکی هم در شمال رواج دارد.

• نظر سیاست مداران افغانستان درباره زبان فارسی چیست؟

اتفاق نظری وجود ندارد. آن هایی که با تاریخ زبان فارسی آشنایند، نظر مساعدی دارند، اما بعضی دیگر حرف خودشان را می زنند، زیرا به کشورملت ها معتقدند. قبل از سال 1343، یعنی دهه دموکراسی و حکومت ظاهرشاه، در قانون اساسی افغانستان، اسم زبان فارسی افغانستان به دری تغییر می نماید. دید سیاست مداران اهل روسیه، مثلا استالین، این بود که ملت بزرگ فارسی زبان را از هم جدا کند. این طور بود که فارسی افغانستان شد دری، ایران فارسی و تاجیکستان تاجیکی. بهتر این است که بگوییم که فارسی مرز نمی شناسد و اصل همه یکی است.

• در دوره معاصر افغانستان با دیگر کشورهای فارسی زبان، مثلا تاجیکستان، ارتباط فرهنگی دارد؟

ارتباط فرهنگی افغانستان با تاجیکستان پیشینه عظیمی دارد. در دو زمان این ارتباط بسیار تنگاتنگ بود. یکی در زمان تجاوز شوروی به افغانستان و زمانی حکومت کمونیستی باخت. در آن موقع ما تبادل دانشجو می کردیم. از دانشگاه تاجیکستان به دانشگاه کابل می آمدند و برعکس. محافل فرهنگی بسیاری هم برگزار می گردد. در زمان مجاهدین هم ارتباط فرهنگی با تاجیکستان قوی بود. در دوره مقاومت هم انجمن های بزرگ ادبی در تاجیکستان برپا می شد. شاعران شعر می گفتند و اشعارشان چاپ می شد. شاعرانی مانند لطیف پدرام به این محافل رفت وآمد داشتند. سعید اکرام الدین حصاریان هم گرداننده بخش ادبی افغانستان بود. این ارتباط تا امروز هم ادامه دارد. هم از نظر فرهنگی هم از نظر زبانی.

• صحبت های اخیر اشرف غنی، رئیس جمهور محترم افغانستان در باب زبان فارسی دری را چگونه می بینید؟

درست است بگوییم خاستگاه زبان فارسی دری، خراسان بزرگ است. که استان هایش امروزه به دلیل استعمار شوروی در مرزهای جدیدی قرار گرفته است. و این زبان از سمت شرق به سمت غرب رفته است. دری و فارسی نام زبان واحدی است. قبل 1343لفظ دری بعد از کلمه فارسی پشت کتاب های درسی وجود نداشت. نوشته بود: قرائت فارسی. بعد از آن سیاست گذاری هایی که گفته شد، اسمش را فارسی دری گذاشتند.

مربوط دانستن این زبان تنها به یک کشور، افتخار نیست. افتخار در این است که حق مطلب را در گسترش این زبان ادا کنیم. مرزها نمی توانند حق ایجاد نمایند. افتخار تربیت بزرگانی در زبان فارسی، به تمام انسان هایی تعلق دارد که به آن زبان صحبت می نمایند و در فضای زبان فارسی زیسته اند.