خبرنگاران ریشه مشکل همسان سازی حقوق بازنشستگان تامین اجتماعی کجاست؟ - مجله دور زمین

یکی از دستاوردهای اخیر دولت برای بازنشستگان، متناسب سازی حقوق دریافتی آنان با شاغلین بوده که برای بازنشستگان کشوری اجرا شده و درباره بازنشستگان تامین اجتماعی نیز اقداماتی در دستور کار است. با این حال بعضی کارمندان بازنشسته تحت پوشش تامین اجتماعی فرمول این متناسب سازی را ناعادلانه دانسته و در تجمع ها و جلسات با مسئولان دولت، نمایندگان مجلس و سازمان تامین اجتماعی، اعتراضات خود را مطرح نموده اند. البته تامین اجتماعی هم ضمن اشاره به مسائل قانونی و بودجه ای، وعده هایی برای انجام متناسب سازی داده است.

اداره کل پژوهش و آنالیز های خبری خبرنگاران در وبیناری با حضور عباسعلی سلطانی کیا، مهدی گلبان و منوچهر محبی، سه تن از نمایندگان بازنشستگان، به آنالیز این موضوع پرداخت. بخشی از مباحث این وبینار قبلا منتشر شد و اکنون ادامه آن، از منظر خوانندگان می گذرد:

خبرنگاران: ایراد فعلی بازنشستگان به نحوه همسان سازی چیست؟

سلطانی کیا: متاسفانه با این مدل ابداع شده، برای افرادی که کمترین بیمه پردازی را به سازمان تامین اجتماعی داشته اند، بیشترین درصد افزایش حقوق اعمال شده است و برای افرادی که بیمه بیشتری پرداخته اند، افزایش پلکانی معکوس می دهند. یعنی برای بازنشستگان حداقل بیمه پرداز، افزایش حقوق مطابق نرخ تورم انجام می گردد و برای بازنشستگان سایر سطوح این کار انجام نمی گردد و درصد افزایش کمتر از نرخ تورم در حقوقشان اعمال می گردد. جالب اینکه بیشتر بازنشستگان سایر سطوح، کارمندان دولت بوده اند و این روش، افراد را تشویق می نماید که در دوران اشتغال بیمه پردازی کمتری داشته باشند.

اگر ماده 96 درست اجرا گردد و نسبت حقوق هر فرد بازنشسته به حدبیشتر حقوق بازنشستگان در هر سال ثابت بماند، نه احتیاج به متناسب سازی وجود دارد، نه تجمع و اعتراض خیابانی مقابل سازمان ها. واقعیت این است که ما هم دلسوزیم و برای ارتقاء بهره وری سازمان تامین اجتماعی صحبت می کنیم. این سازمان باید جواب همه را با قانون بدهد و طبق ماده 96، حقوق همه بازنشستگان را مطابق با نرخ تورم افزایش دهد و این رشد را برای بعضی گروه های خاص انجام ندهد.

اعتراض بازنشستگان به ضایع شدن حقشان است

محبی: ما این را درک می کنیم که ممکن است بودجه کافی برای دادن حقوق افزایش یافته وجود نداشته باشد. اما مسئولان می توانند با توجه به بودجه موجود و میزانی که باید به هر یک از مستمری بگیران تعلق گیرد، به همه به طور یکسان کسری از حقشان را بدهند تا تناسب و عدالت محقق گردد و بعدا در زمان وجود بودجه جبران مافات نمایند. با این روش اجراشده، همه حقوق ها به هم خورده که کارشناسان بیمه هم در صورت تحقیق، متوجه فشردگی پایه حقوق ها می شوند. در حالی که الان میانه بگیرهای ما به سمت حداقل بگیر تنزل نموده اند.

اعتراضات و فعالیتهای بازنشستگان ناشی از این است که حق آنها ضایع شده است. تامین اجتماعی کارشناسان زبده ای دارد که می توانند به جای بر هم زدن فرمول اصلی، برای متناسب سازی ظرفیت ایجاد نمایند. ما هم معتقدیم باید حقوق حداقل بگیران رشد می کرد تا احتیاج به افزایش یکباره حقوق آنها نباشد. اما رشد حقوق بقیه بازنشستگان نیز نباید نادیده گرفته گردد.

خبرنگاران: چه تفاوتی در همسان سازی بازنشستگان تحت پوشش تامین اجتماعی ایجاد شده است؟

گلبان: عدم رعایت ماده 96 باعث شده طی 14 سال گذشته، حقوق ما حدود 50 درصد از نرخ تورم عقب بماند. تقسیم افراد به حداقل بگیر و سایر سطوح، هر دو طرف را ناراضی نموده است. اصلاح این حقوق ها احتیاج به منابع مالی زیادی دارد و این باعث شده تامین اجتماعی هر اقدامی را موکول به پرداخت بدهی دولت به خود می نماید که منطقی نیست.

علاوه بر این، بازنشستگان 30 تا 35 سال به امید دوره بعد از خدمتشان بیمه پردازی نموده اند. از این رو پذیرفته نیست که دولت به این منابع دست بزند و طوری که گفته شده، 350 هزار میلیارد تومان بدهی دولت به تامین اجتماعی باشد تا این سازمان هم از تعهد خود در متناسب سازی شانه خالی کند.

اگر موضوعی که آقای نوبخت درباره امکان استفاده از مبالغ ارائه شده به تامین اجتماعی برای متناسب سازی گفتند محقق گردد، بخشی از مطالبات بازنشستگان پرداخت می گردد. با این حال به سرانجام سال نزدیک می شویم و هنوز این کار انجام نشده است.

خبرنگاران: صرف نظر از نقدهایی که وجود دارد، در عمل باید تامین اجتماعی نقدینگی لازم برای این افزایش حقوق را داشته باشد. در حالی که هر چه پیشتر می رویم، نسبت بیمه پردازی به پرداخت مستمری کمتر می گردد و این، کار تامین اجتماعی را سخت می نماید. در شرایط فعلی هم این سازمان با توجه به ناکافی بودن بودجه، فعلا حقوق ناچیز افراد حداقل بگیر را ارتقا داده تا فشار مالی کمتری به آنها وارد گردد. راه حل عملی شما در شرایط کنونی چیست؟

منشا چالش امروز، افزایش غیراصولی مشمولان تامین اجتماعی است

سلطانی کیا: منشا چالش امروز، بعضی مسائل گذشته است. من چالش اصلی را در نحوه کارکرد سازمان تامین اجتماعی نسبت به جامعه هدف و ساختار دولت می دانم. مورد اول این است که دولت مطابق با بند د ماده 3 قانون ساختار رفاه اجتماعی، باید صندوق جداگانه ای برای گروه های حمایتی تشکیل دهد. این چالشها از زمانی شروع شد که با یک سری قوانین و دستورالعمل ها، بیمه افرادی که بیمه پرداز اجباری نبودند و باید صندوق جدا برایشان تشکیل می شد، به عهده سازمان تامین اجتماعی افتاد و منشا بدهکاری دولت به تامین اجتماعی، این است که 28 گروه حمایتی داریم که حمایت از آنها به عهده سازمان تامین اجتماعی گذاشته شده، بدون این که حق بیمه کامل پرداخت نمایند.

ما عده زیادی مستمری بگیر در سازمان تامین اجتماعی داریم که دولت متعهد بوده حق بیمه آنها را پرداخت کند که ننموده است و این بدهکاری به مرور زمان به رقم 350 هزار میلیارد تومان رسیده است. مثال ساده آن این است که یک بودجه معین را به جای این که برای 2 میلیون نفر خرج کنید، برای 3.5 میلیون نفر خرج کنید؛ با این تفاوت که آن 1.5 میلیون نفر حق بیمه کامل هم پرداخت ننموده اند و بدون پرداخت حق بیمه کامل، به صندوق تامین اجتماعی اضافه شده اند و خدمات می گیرند.

نسبت بیمه پردازی به دریافت مستمری در تامین اجتماعی 5 به یک است

خبرنگاران: این تعهدات از چه زمانی به دوش سازمان تامین اجتماعی گذاشته شده است؟

سلطانی: با بعضی قوانین، از حدود 15 سال قبل و در مواردی مثل مشاغل آزاد، قالیبافان، رانندگان و زنان بی سرپرست چنین الزاماتی ایجاد شده است. در واقع دولت به جای تشکیل صندوق جداگانه، در حال تغذیه آنها از این منابع سازمان تامین اجتماعی است. ما مخالف خدمت به گروه های حمایتی و حداقل بیمه پرداز نیستیم. اما اینها باید در یک صندوق جداگانه باشند تا دولت متعهد و طرف حساب آنها باشد، همان گونه که الان برای صندوق کشوری متعهد است. و الا اگر این گروه نباشند، صندوق تامین اجتماعی خودکفاست. الان نسبت بیمه پردازی به دریافت مستمری در صندوق تامین اجتماعی 5 به یک است. در حالی که در صندوق کشوری 0.7 به یک است. یعنی در صندوق کشوری یک میلیون بیمه پرداز و یک و نیم میلیون بازنشسته مستمری بگیر داریم. در حالی که در صندوق تامین اجتماعی، این نسبت 14 میلیون به 3.5 میلیون نفر است و صندوق تامین اجتماعی دارای اعتبار و منابع مالی بالاست. اما مشکل از اینجا ایجاد شده که این گروه از مستمری بگیران را از منابع بیمه پردازان اجباری، تغذیه می نماید.

عباسعلی سلطانی کیا

طبق قانون مثلا شخصی که در یک اداره دولتی یا کارخانه ای کار می نماید، طبق قانون باید نزد سازمان تامین اجتماعی بیمه اجباری گردد و خوشبختانه هم ادارات و هم واحدهای تولیدی و.. سر ماه حق بیمه خود را می پردازند و تامین اجتماعی از طرف بیمه پردازان اجباری مسئله ای ندارد. جالب این که در طول 80 سال عمر سازمان تامین اجتماعی، 2 میلیون بازنشسته بیمه پرداز اجباری داریم، اما تنها در طول 15 سال اخیر، با افزایش اقشار حمایتی، 1.5 میلیون مستمری بگیر هم از این قشر داریم. مشکل اصلی اینجاست! به نظرم اولین کاری که سازمان تامین اجتماعی باید بکند، این است که حتی اگر قرار است زیر نظر این سازمان باشند، صندوق جداگانه ای برای گروه های حمایتی تشکیل دهد.

وزارت کار با تامین اجتماعی تعارض منافع دارد

مورد دوم این که سازمان تامین اجتماعی یک سازمان فرابخشی و فراتر از وزارتخانه هاست . اصلا صحیح نیست که این سازمان زیرمجموعه وزارت کار و رفاه باشد. چون در این صورت تعارض منافع رخ می دهد. وزارت کار با سایر صندوقها تعارض منافع ندارد، اما با تامین اجتماعی دارد. چون گروه های کارگری و کارفرمایی که وزارت کار باید از آنها حمایت کند، عضو سازمان تامین اجتماعی هستند. طبیعتا این باعث می گردد این وزارتخانه از منابع تامین اجتماعی برای وظایف حمایتی خود استفاده کند. مثلا سازمان بهزیستی هم زیرمجموعه وزارت رفاه است. پیشنهاد بنده این است که سازمان تامین اجتماعی از نظر صندلی هم فرابخشی گردد. مثل بیمه مرکزی و بانک مرکزی که سازمانهایی مستقل و فراتر از بیمه ها و بانک ها هستند و کار را براساس حسابرسی بیمه ای انجام دهد. دولت هم وظایف حمایتی خود را باید از منابع خود انجام دهد، نه این که کارگر بیمه پرداز یک کارخانه و معدن یا کارمند اداری، متکفل حمایت از گروه های حمایتی شوند.

خبرنگاران: پیشنهاد مهمی است. البته فرایند قانونی این پیشنهاد شما احتیاجمند آنالیز است.

فرمول متناسب سازی یک فرمول ساختگی است

محبی: فرمول متناسب سازی یک فرمول ساختگی است و با سعی و خطا برای بودجه موجود ظرفیت سازی نموده اند. این نمی تواند مبنای کار قرار گیرد و باعث تجاوز به حق الناس می گردد. بهتر است اصول رعایت گردد و اگر بودجه کافی نیست، به تناسب بودجه موجود پرداخت انجام گردد. اگر قرار باشد طیف حمایتی روزبروز افزایش یابند و تعدادشان بالا رود، تامین اجتماعی امکان انجام وظایف خود را نخواهد داشت و به چالش بزرگی برخواهد خورد.

منوچهر محبی

خبرنگاران: خواسته اصلی بازنشستگان معترض در حال حاضر چیست؟

گلبان: خواسته 3.5 میلیون بازنشسته تامین اجتماعی، متناسب سازی صحیح و حتی الامکان ترمیم آن در امسال است که کمتر از دو ماه از آن مانده است.

اجرای درست متناسب سازی به نفع حداقل بگیرها هم هست

خبرنگاران: به هرحال افراد حداقل بگیر هم در آن 3.5 میلیون نفر قرار دارند. این خواسته آنها هم هست؟

گلبان: این مطالبه کل بازنشستگان است. اجرای درست متناسب سازی با فرمول صحیح همه را پوشش می دهد؛ حتی حداقل بگیرها که کمترین حقوق را دارند. اگر قانون درست اجرا گردد، برای همه یکسان عمل می نماید و نارضایتی به حداقل می رسد. در ضمن این فرایند باید توسط خود کارشناسان تامین اجتماعی اجرا گردد و کانون عالی کارگران هم نباید در آن دخالت کند چون ممکن است منافع خودشان را دنبال نمایند. سازمان تامین اجتماعی هم با تجربه بلندمدت خود مسئله ای در اجرای قانون ندارد و ما هم خواسته ای جز اجرای قانون نداریم.

نقش فعالان بازنشسته در افزایش بودجه تامین اجتماعی

خبرنگاران: ظاهرا جلساتی هم با مسئولان سازمان تامین اجتماعی و سازمان برنامه و بودجه داشته اید. در این جلسات چه گذشته و مسئولان چه مواردی مطرح نموده اند؟

گلبان: اخیرا به وسیله نماینده شاهین شهر، با مدیران سازمان تامین اجتماعی هم ارتباط برقرار کردیم و نشستی داشتیم و گفتیم با توجه به رابطین بازنشسته در سراسر کشور، ارتباط گسترده ای با نمایندگان مجلس داریم. به مسئولان تامین اجتماعی قول دادیم به عنوان بازوی این سازمان، به ویژه در موضوع دریافت مطالبات آن از دولت، به آنها یاری کنیم. همچنین با توجه به این که افراد زیادی اعم از معاون وزیر و نماینده مجلس و .. در میان بازنشستگان حضور دارند، از این ظرفیت می توانیم برای مشاوره به سازمان تامین اجتماعی بهره بگیریم. این قول را به تامین اجتماعی دادیم و در فرایند آنالیز بودجه هم پشتیبانی زیادی از این سازمان کردیم. از جمله در حالی که پیشنهاد دولت تخصیص بودجه 90 هزار میلیارد تومانی برای سازمان تامین اجتماعی بود، به وسیله آقای حاجی دلیگانی پیشنهاد افزایش بودجه به 150 هزار میلیارد تومان را در کمیسیون تلفیق مطرح کردیم که این افزایش انجام و مقرر شد 90 هزار میلیارد تومان برای رد دیون دولت به تامین اجتماعی و انجام و ترمیم متناسب سازی اختصاص یابد و اگر در مرحله نهایی هم تصویب گردد، عدد خوبی است.

همچنین با توجه به این اقدامات، از دکتر سالاری، رئیس سازمان تامین اجتماعی و آقایان جواهری و دهدشتی، معاونان پارلمانی و فرهنگی اجتماعی ایشان خواستیم تا ملتزم به اجرای کامل قوانین شوند. آنها قول دادند و با این که ما اقداماتمان را نموده ایم، تامین اجتماعی هنوز به قول خود عمل ننموده و منتظریم این متناسب سازی در سال 99 انجام گردد. ما نشان دادیم به جای تقابل می توانیم با یاری و همیاری، تحقق مطالبات بازنشستگان را تسهیل کنیم و امیدواریم مسئولان این سازمان نیز به تعهدات خود عمل نمایند.

مهدی گلبان

خبرنگاران: اگر جمع بندی دارید، بفرمایید.

سلطانی کیا: در حال حاضر یک میلیون و 700 هزار کارمند دولت تحت پوشش سازمان تامین اجتماعی هستند که 70 درصدِ کارمندان دستگاه های دولتی هستند. یک میلیون و 600 هزار نفر کارکنان نهادها، شرکتها و موسسات دولتی بیمه پرداز تامین اجتماعی هستند. 3 و نیم میلیون نفر هم بیمه شدگان پیمان های دولتی هستند که با این حساب 6 میلیون و 800 هزار نفر از 10 میلیون بیمه پرداز اجباری تامین اجتماعی، از بدنه دولت هستند. این گروه بزرگ یک میلیون و 450 هزار بازنشسته بیمه پرداز اجباری دارد. این ما که در این برنامه از آنها صحبت می کنیم، همین 1و نیم میلیون بازنشسته تامین اجتماعی هستند.

پیشنهادی برای تغییر ترکیب شورای عالی تامین اجتماعی

در سالهای گذشته قانونگذاران پیش بینی کردند نمایندگان کارمندان دولت در شورای عالی، هیات مدیره و هیات نظارت سازمان تامین اجتماعی حضور داشته باشند. یعنی یک نفر از کارمندان شاغل دولتی و یکی نفر از بازنشستگان دولتی در شورای عالی تامین اجتماعی و به همین نسبت یک شاغل و یک بازنشسته در هیات مدیره و یک شاغل و یک بازنشسته هم در هیات نظارت باشند. علاوه بر این، در جلسه با دکتر سالاری، پیشنهادی به ایشان دادیم که سازمان تامین اجتماعی کارفرمایان دولتی را هم متعهد کند و آنها را در شورای عالی تامین اجتماعی منصوب کند. یعنی به جای آن که از هر سمت دولت، کارفرمایان و کارگران 5 نفر باشند، باید نمایندگان دولت 7 نفر باشند و حتما رئیس بیمه مرکزی و رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس حضور داشته باشند، حتما نماینده کارفرمایان دولتی حضور داشته باشد. وقتی که بیش از 70 درصد بیمه پردازان اجباری به تامین اجتماعی دولتی هستند، چرا نماینده کارفرمایان دولت و کارمندان شاغل و بازنشستگان در شورای عالی تامین اجتماعی حضور نداشته باشد؟

سازمان تامین اجتماعی سال 48 از سازمان بیمه های اجتماعی کارگران به سازمان تامین اجتماعی تغییر نام داد و بیشتر بیمه پردازان به تامین اجتماعی کارکنان دولتند و این برداشت که این سازمان یک مجموعه خیریه یا یک سازمان صرفا کارگری است، درست نیست. این سازمان یک بیمه فراگیر است. از این رو پیشنهاد سوم من اصلاح ساختار شورای عالی رفاه تامین اجتماعی با 7 نماینده دستگاه های دولتی، یک نماینده کارفرمایان دولتی، دو نماینده کارفرمایان بخش خصوصی، دو نماینده کارگران بخش خصوصی، یک نماینده کارمندان دولتی، یک نماینده از بازنشستگان کارگری و یک نماینده از بازنشستگان دولتی است.

بیمه درمانی کافی نیست

گلبان: علاوه بر موضوع متناسب سازی که مشکل مهمی است، ما مطالبات دیگری هم داریم؛ از جمله ماده 89 که 2 درصد از مستمری بازنشستگان به عنوان حق درمان کم می نماید، اما چون تامین اجتماعی درمان رایگان انجام نمی دهد و بازنشستگان متحمل هزینه های سنگین درمانی می شوند، ناگزیر به سمت بیمه تکمیلی رفته اند. این موضوع هم باید در زمان خودش پیگیری گردد.

محبی: همان گونه که عرض کردم، مبنای متناسب سازی باید قانون برنامه ششم باشد و مرحله به مرحله اجرایی گردد. الان مرحله اول به صورت ناقص اجرا شده و مرحله دوم باید مبنایش درست باشد تا مطمئن باشیم در نهایت به صورت کامل و درست انجام می گردد. تامین اجتماعی کارشناسان متبحری دارد و احتیاج به فرمول سازی های دیگر ندارد و اگر تا همین مقطع متناسب سازی طبق ماده 96 انجام گردد، در سالهای بعد دیگر احتیاجی به متناسب سازی نخواهیم داشت.

تاریخ شروع بیمه در ایران، همزمان با اروپاست

سلطانی کیا: من در یک کار پژوهشی تحت عنوان بیمه های اجتماعی ایران و دنیا، بیمه های کشورهای اتحادیه اروپا را آنالیز نموده ام. نکته جالب این است که تاریخ شروع بیمه در ایران، همزمان با اروپاست و همچنین بیمه های اجتماعی ایران ساختار و زیرساختی قوی برای خدمت و حمایت از بازنشستگان دارد. پیشنهاد من با توجه به ظرفیت تخصصی و تجربی بالای بازنشستگان مشورت و استفاده از آنهاست. ما در هیات موسسمان از روسای سابق تامین اجتماعی هم داریم.

در ضمن منشا مشکل بیمه درمان بازنشستگان، همان بیمه شدگان حمایتی است. الان 1.5 میلیون بازنشسته حمایتی و 4 میلیون نفر بیمه پرداز حمایتی داریم که با این حساب مجموعا 5.5 میلیون نفر به جمعیت استفاده از خدمات تامین اجتماعی افزوده شده و معین است امکانات و ساختارهای موجود درمان، جوابگوی این حجم بالا نیست و اگر اصلاح ساختاری انجام گردد، موضوع درمان هم حل می گردد.

طبق ماده 54 قانون تامین اجتماعی، سازمان موظف است بیمه کامل درمان را ارائه دهد، الان 2 درصد از حقوق آنها کم می نماید و به آنها می گوید بیمه تکمیلی هم بکنید و بازنشسته از دو طرف زیان می بیند. در ضمن تامین اجتماعی قرارداد با بیمه گزار تامین اجتماعی را باید خودش انجام دهد و اجازه دخالت افرادی که تخصص کافی ندارند، ندهد. چون وظیفه سازمان، خدمت به بیمه شدگان است. الان سازمان باعظمتی مثل تامین اجتماعی سرنوشت بیمه تکمیلی 3.5 میلیون بازنشسته را به اعضای کانون عالی کارگران داده و این چند نفر قرارداد می بندند و بازنشستگان از این بیمه تکمیلی هم راضی نیستند.

خبرنگاران: با تشکر از شرکت نمایندگان بازنشستگان. ما کوشش می کنیم موارد مطرح شده را از سازمان تامین اجتماعی هم پیگیری کنیم.