ثبت ملی میراث ناملموس الزاما منجر به احیای آن نمی گردد - مجله دور زمین

ژیلا مشیری (مدیر گروه اسطوره و آئین پژوهشکده مردم شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری) درخصوص صندلی مردم شناسی در کشور گفت: متاسفانه، مردم شناسان در ایران امروز صندلی خوبی ندارند و از دانش آنها استفاده کافی نمی گردد و پتانسیلی که مردم شناسی می تواند در جامعه برای حفظ توسعه پایدار، همگرایی و شناخت بهتر داشته باشد، مورد توجه قرار نمی گیرد.

او دلایل عدم توجه جامعه به حوزه مردم شناسی را مختلف اسم کرد و گفت: درست است که حدود 8 دهه از عمر مردم شناسی می گذرد اما این رشته هنوز در کشور ما جوان است، چرا که از تدریس این رشته آن هم در دوره کاردانی در دانشگاه ها کمتر از 30 سال میگذرد و دکترای این رشته هم زمان خیلی کمی است که در دانشگاه ها تدریس می گردد. البته با افزایش تعداد دانشجویان و فارغ التحصیلان مقطع دکترای مردم شناسی می توانیم شاهد تحول خوبی در این حوزه باشیم. اما همچنان سیاستگزاران فرهنگی ما توجه کمی نسبت به تمام رشته های علوم اجتماعی بخصوص مردم شناسی دارند که می تواند یاری موثری برای حل مسائل فرهنگی و چالش هایی که در این خصوص وجود دارد، باشد.

او درخصوص لزوم توجه به مطالعات مردم شناسی و تاثیری که می تواند در حل مسائل و معضلات جامعه امروز ما از اقتصاد گرفته تا فرهنگ و سیاست داشته باشد، گفت: مردم شناسی علم شناخت فرهنگ و انسان است، این علم می تواند به ایجاد نگاهی تازه در بین انسانها یاری کند تا بدانند هویت فرهنگیشان چگونه است و نگاه به هویت فرهنگی سبب می گردد تا از قوم مداری و تعصب های قومی بی ارزش جلوگیری گردد و شناخت هویت خود منجر به شناخت جامعه و در نهایت توسعه پایدار خواهد شد.

مدیر گروه اسطوره و آئین پژوهشکده مردم شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در پاسخ به سوالی مبنی بر آنکه مردم شناسی تا چه میزان می تواند به چالش هایی که بعضی از نهادهای اجتماعی ما با آن درگیر هستند همچون قوم زدگی افراطی یاعدم توجه به فرهنگ اقوام یاری کند، گفت: درست است که ممکن است در بعضی نقاط کشور با بعضی قوم مداری های افراطی روبرو باشیم اما بسیار محدود است. در ایران با تنوع و کثرت قومی بسیار زیادی روبرو هستیم. اما این اقوام در کمال آرامش در کنار هم زندگی می نمایند. توجه به صندلی تنوع و نسبیت فرهنگی، قضاوت نکردن یک فرهنگ بر مبنای ارزش های فرهنگ دیگر یا همان نقد و نفی قوم مداری نمونه هایی از ارزش هایی است که مردم شناسی طلایه دار آن است. مهمترین کاری که مردم شناسی می تواند انجام دهد، خود آگاهانه تر کردن هویت به یاری مطالعه درباره عناصر کلیدی آن است.

مشیری اعلام نمود: با گذر زمان، شکل فرهنگ به طور حتم تغییر می نماید که به آن پویایی فرهنگ می گوییم. نمیتوان گفت فرهنگ امروز با فرهنگ چند دهه پیش تفاوت ندارد. زمان، تغییرات فرهنگی ایجاد می نماید و هیچکس نمی تواند منکر این تغیرات باشد. با افزایش و توسعه جامعه اطلاعاتی و ارتباطات سرعت تغییر فرهنگ هم در جوامع هم افزایش می یابد چنانکه بسیاری از آیین ها و باورها در نسل های کنونی تغییر کرده و پایبندی به آن از بین رفته است، نسل تازه ممکن است بسیاری از آیین ها و فرهنگ های گذشته را فراموش کرده باشند و تعصبات قومی و پایبندی به آن هر روز کم رنگ تر می گردد.

اصولا خاصیت فرهنگ آن است که تغییر کند حال ممکن است این تغییرات مثبت باشد یا منفی. حتا گاهی شاهد آن هستیم که با گذشت چند دهه از فراموشی و عدم برگزاریی آیینی فرهنگی در یک جامعه، نسل تازه به برگزاری مجدد آن روی می آورند. یرای اینکه یک آیین یا فرهنگ فراموش نگردد یا از بین نرود، سازمان ها و نهادهایی که سیاستگذار فرهنگی هستند می توانند تدابیر بیاندیشند و از کارشناسان حوزه مردم شناسی یاری بگیرند. ثبت ملی و جهانی میراث ناملموس یکی از این راههایی بوده که وزارتخانه میراث با یاری مردم شناسان سعی در ثبت و احیا آیین ها کرده است، گرچه در حوزه احیای آیین ها هنوز اقدامات موثری انجام نداده است.

او درخصوص تاثیری که ثبت آیین ها، رسوم و جشن ها و به قولی میراث ناملموس می تواند در ماندگار شدن و احیای آن داشته باشد، گفت: صرفا ثبت ملی آیین ها و فرهنگ جوامع نمی تواند در ماندگار شدن آن موثر باشد. البته بحث ثبت جهانی فرق دارد، چرا که احیا در آن بخش بیشتر مورد توجه است. ثبت ملی یک اثر، فرهنگ و میراث ناملموس می تواند به شناساندن آن یاری کند اما احیا راهکارهای دیگری احتیاج دارد که باید مورد توجه مسئولان قرار گیرد و نگاه جانبی هم داشته باشند. کماآنکه با تعداد زیادی از آیین ها و میراث معنوی روبرو هستیم که با وجود در خطر بودن ولی با یاری جامعه محلی احیا شده اند، از آن جمله میتوان به آیین نوروز صیادی اشاره نمود؛ آیینی که بعد از ثبت ملی، به وسیله جامعه بومی تاحدودی احیا شد.