خلیج فارس به دلایل مختلف مورد توجه جهانیان بوده و هست - مجله دور زمین

خلیج فارس از روزگاران گذشته به عنوان حلقه ارتباطی دو تمدن بین النهرین و سند در باختر از اهمیت بالایی برخوردار بود. از سالهای دور تا به امروز خلیج فارس به دلایل جغرافیایی، سیاسی، مالی، نظامی و ... مورد توجه جهانیان بوده و هست.

پیوند 3 قاره آسیا، آفریقا و اروپا خلیج فارس را از لحاظ اهمیت به جایگاهی رسانده است که برای کشورهای پیرامونش به خصوص ایران همیشه با دردسرهایی همراه بوده است. برای مثال حضور پرتغالی ها به امید گگرددن راه تازهی به سوی خاورزمین به وسیله دور زدن آفریقا بار دیگر باعث شد که خلیج فارس مورد توجه قرار گیرد.

البته این توجه سلطه طلبانه بود و پای بیگانگان را به این منطقه باز کرد و باعث شد که بیگانگان پس از سفرهای طولانی با جیب های انباشته از ثروت غارت شده از خاور به باختر بار سفر ببندند. در روزهایی که پرتغالی ها برای آرزوهای دیرینه خود (سلطه بر خلیج فارس) کوشش میکردند، با اینکه این منطقه رونق گذشته خود را نداشت اما همچنان در میان دیگر نقاط همتراز به شکلی عجیب خودنمایی میکرد.

در حال حاضر نیز همه ما می دانیم که خلیج فارس به عنوان گلوگاه حساس و حیاتی ایران همچنان در تحرکات سیاسی و مالی نقشی ارزنده و فعال ایفا می نماید. البته این منطقه به غیر از موارد سیاسی و مالی برای گردشگران نیز از جذابیت های بالایی برخوردار است و سالانه تعداد زیادی از علاقمندان به سفر، این منطقه را برای تجربه های تازه انتخاب می نمایند.

همانطور که گفته شد اهمیت این منطقه باعث شد سفرنامه نویسان اروپایی از زمان صفویه به بعد با حضور در خلیج فارس تجربه های خود را در قالب هایی چون انجام ماموریت تجاری، اداری، نظامی و در آخر سفر یادداشت و ارائه نمایند.

از شناخته شده ترین افرادی که در سفرنامه های خود به خلیج فارس اشاره نموده اند و در خصوص این منطقه مطالب زیادی را در اختیار خوانندگان قرار داده اند میتوان به لودویکو دی وارتما، پدرو تکسیرا، مارکوپولو و کلاویخو اشاره نمود.

لودویکو دی وارتما در بین افرادی که به ایران سفر نموده اند یک استثناست؛ سفر او به خلیج فارس به قبل از سلطه پرتغالی ها بر این منطقه مربوط می گردد. سفر وارتما به خلیج فارس از مسقط آغاز شده و او در راه رسیدن به هرمز از نزدیک شاهد کوشش صیادان مروارید و چگونگی کار آنها بوده است. هرمز از نظر وارتما شهری زیبا و ثروتمند تلقی میشد که تنها کمبود آب و غذا در جزیره از نواقص محسوب میشد.

پدرو تکسیرا از دیگر ماجراجویانی بود که 3 بار به ایران سفر کرد. اولین سفر پدرو به خلیج فارس با آغاز حکومت شاه عباس اول همزمان شد و در این سفر نیز آغاز به یادگیری زبان فارسی کرد. پدرو در شرحی از سومین سفرش به خلیج فارس شرایط نابسامان این منطقه را به اطلاع می رساند.

مارکوپولو نیز در سفرنامه خود جزیره هرمز را محلی برای مبادلات تجاری معرفی نموده و به شرایط خاص خلیج فارس نیز اشاره می نماید. او در سفرنامه خود نوشت شرایط خاص خلیج فارس از دوران قدیم مورد توجه تجار، سوداگران و جهانگشایان قرار گرفته و به وسیله همین شاهراه آبی بوده است که کالاها از جمله سنگهای قیمتی، مروارید، منسوجات زربفت، عاج و کالاهای دیگر مبادله میشد.

کلاویخو سیاح و سفیر اسپانیایی نیز ازجمله سیاحان قبل از روزگار صفویه است که از طرف دربار اسپانیا، جهت سفر به ایران انتخاب شده بود. او در سفرنامه اش به کشتی های تجاری خلیج فارس و چگونگی نقل و انتقال کالا اشاره می نماید و می نویسد همه کشتی هایی که در خلیج فارس هستند از الوار ساخته می شوند، بدون آنکه در آنها میخ آهنی بکار رود. بجای آن میخ چوبی استعمال می نمایند و نیز تخته را دم چلچله وار در هم می نمایند تا پایدار و محکم گردد و از هم نگسلد. اگر آنها را به این طریق نمی ساختند یعنی میخ آهنی بکار می بردند بی درنگ از اثر سنگهای آهنربایی که در ژرفای دریاست، جدا میشد و کشتی مکوششی میگشت. این کشتی ها مروارید به شهر هرمز می آورند تا در آنجا آنها را پرداخت نموده و سوراخ نمایند و با این کشتی ها، یاقوت که برترین نوع آن فقط در چین یافت و بعلاوه ادویه آورده می گردد.

از دیگر افرادی که سفرنامه اش به ایران اهمیت بالایی دارد و از منابع معتبر محسوب می گردد می توان به دن گارسیا دسیلوا تروا، سفیر اسپانیا در دربار شاه عباس اول اشاره نمود.

تروا در سفرنامه خود به وضع جغرافیای خلیج فارس اشاره می نماید و می نویسد، این خلیج از جایی که مصبش بسیار تنگ است، یعنی بین دماغه رأس المسندام و ساحل مقابل موغستان، به سوی مغرب و جنوب غربی گسترده می گردد و تا نیالو که پنجاه فرسنگ آنسوتر قرار گرفته است لنگرگاهی بزرگ را در طول جزیره قشم تشکیل می دهد و پس از آن تا بصره و سپس تا مصب رود فرات بیشتر به طرف مغرب و شمال غربی کشیده می گردد. در وسط خلیج، که در ازای آن خیلی بیشتر از پهنای آن است، جزیره حاصلخیز بحرین واقع شده است و به سبب مرواریدهای گرانبهایی که در سواحلش صید می گردد، در سراسر مشرق زمین نام آور است.

در نهایت می توان گفت که با ورود گسترده اروپائیان به شرق، نخستین توصیفات جغرافیایی از منطقه خلیج فارس آغاز شد و عصر تازهی در اکتشافات علمی و جغرافیایی بوجود آمد. نوشته ها و سفرنامه های اروپائیان در دوران اولیه حضورشان در شرق از جمله مهمترین اسناد به جای مانده در خصوص اسامی و اماکن جغرافیایی است. بنابراین تفحص در سفرنامه های بسیاری که امروزه در اختیار ما واقع شده است یکی از مهمترین منابع برای شناخت واقعیت آن روزگاران است.