پل های تاریخی زاینده رود همچنان در حسرت آب - مجله دور زمین

کمتر کسی از ایرانیان یا گردشگران خارجی است که نام پل های معروف اصفهان که هر یک نمادی از تاریخ و هنر و معماری ایران زمین و نصف دنیا است به گوشش نخورده باشد، از پل خواجو و سی و سه پل گرفته تا پل مارنان و شهرستان، هر یک قرن ها پایدار بر رودخانه زیبای زاینده رود همیشه جاری، جنوب و شمال اصفهان را به یکدیگر متصل نموده اند.

زاینده رود به طول افزون بر 400 کیلومتر بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران است که از کوه های زاگرس مرکزی بویژه زردکوه سرچشمه می گیرد و در کویر مرکزی ایران به سمت شرق پیش می رود و در نهایت به تالاب گاوخونی در شرق اصفهان می ریزد.

اما متاسفانه این رودخانه که نقشی اصلی و مؤثر در پایداری محیط زیست، تامین آب آشامیدنی، حیات محیط زیست، رونق کشاورزی، اقتصاد و گردشگری منطقه مرکزی و هستی تالاب گاوخونی دارد، در دهه های اخیر به علت برداشت های غیرقانونی در بالادست، انتقال آب به حوضه دیگر، تراکم جمعیت و تا حدودی کاهش نسبی بارندگی ها، به یک رودخانه با جریان دوره ای تبدیل و در پایین دست اغلب در فصول گرم و حتی روزهای سرد سال مانند چنین روزهایی که در حال سپری کردن هستیم با خشکی روبرو شده است.

پل خواجو خسته از بی آبی زاینده رود

پل خواجو نگینی بر زاینده رود است و لحاظ موقعیت، عظمت و زیبایی سرآمد پل های تاریخی زاینده رود محسوب می گردد، این سازه دو طبقه با تزئینات نفیس هنر کاشیکاری و نگارگری در سال 1060 هجری قمری بنا و با طول 133 متر و پهنای آن 12 متر و به دلیل قرار دریافت آن در محله خواجو اصفهان به پل خواجو معروف شد.

در میانه این پل، ساختمان مخصوصی وجود دارد که برای اقامت موقتی شاه صفوی و خانواده او بنا شده و اتاق های این ساختمان کوچک دارای تزئینات نقاشی بسیار زیبایی است.

این پل تاریخی بخاطر معماری منحصر به فرد و وجود تزئینات نقاشی و کاشیکاری از دیگر پل های احداث شده بر روی زاینده رود مشهوتر است و دل هر گردشگری ایرانی و غیر ایرانی را می رباید.

خواجو یکی از پل هایی است که در تنظیم جریان آب در رودخانه بدلیل وجود دروازه بند یا دریچه در زیر قوس هایش نقشی مهم داشته و هنگامی که دریچه های سد بسته می شده، سطح آب در پشت پل بالا می آمده و سبب تسهیل آبیاری باغ های بسیاری در امتداد بالادست پل می شده است.

شعرا درباره پل خواجو اشعار زیبایی سروده و در این سروده ها زیبایی های آن را ستوده اند، از جمله این اشعار، قصیده بلند صائب تبریزی در وصف یکی از روزهای جشن و چراغانی در کنار این پل است.

گردشگران و دنیاگردانی که در دوره های گوناگون به اصفهان آمده اند همیشه از زیبایی ها و اعجاز پل خواجو سخن گفته اند و آن را در زمره شاهکارهای جاودانه معماری ایرانی و اسلامی به شمار آورده اند.

این پل 15 دی 1310 به عنوان یکی از آثار ملی به ثبت رسید.

سی و سه پلُ چشم انتظار ملاقات آب

این پل در سال 1060 هجری قمری و در ایام سلطنت شاه عباس دوم صفوی در محور جنوب شرقی اصفهان و در جهت مجموعه تخت پولاد برای اتصال پایتخت امپراتوری صفوی به محور جنوبی کشور بنا شده و به همین دلیل در برخی منابع از این پل تاریخی با نام های پل شیراز و پل بابا رکن الدین نیز یاد شده است.

سی و سه پل یا پل الله وردی خان به عنوان طولانی ترین پل زاینده رود در سال 1005 هجری با 33 دهانه، 295 متر طول و 14 متر عرض توسط الله وردی خان از سرداران سپاه صفویه بر روی زاینده رود در شهر اصفهان و در زمان شاه عباس صفوی ساخته شد.

در این پل سه معبر در سه سطح مختلف تعبیه شده که یکی از آنها راه معمولی روی پل به شمار می رود که در دو طرف آن تاق نماهای سرپوشیده ساخته شد که از طرفی به رودخانه و از طرفی به همین جاده مشرف است.

این اثر در تاریخ 15 دی 1310 با شماره ثبت 110 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

پل جویی حدفاصل سی و سه پل و خواجو

پل جویی، یا پل سعادت آباد در وسط دو پل الله وردی خان و پل خواجو به طول 147 متر و در سال 1065 هجری در دوره سلطنت شاه عباس دوم بنا شد.

به دلیل موقعیت مناسب آن و نزدیکی این پل به پل خواجو، گردشگران پرشماری پس از تماشای خواجو، این پل را نیز از نزدیک به نظاره می نشینند.

به لهجه اصفهانی از این پل به پل چوقی یا جوقی نیز یاد می گردد.

پل مارنان در منتهی الیه غرب اصفهان

پل مارنان در یکی از قدیمی ترین محلات شهر اصفهان یعنی ماربین واقع شده و برخی شالوده های این سازه زیبای قدیمی را به دوران ساسانی نسبت می دهند.

این پل در نزدیکی پارک جنگلی ناژوان قرار گرفته است و اگرچه کمتر شناخته شده اما هواداران خاص خود را دارد.

چشم امید پل شهرستان به باران

پل شهرستان یا پل جی یکی از پل های قدیمی زاینده رود و در سه کیلومتری مشرق پل خواجو و مقابل ناحیه جی واقع شده و به عقیده برخی از مورخان و باستان شناسان این پل دارای اساس و بنیاد ساسانی است.

از زیبایی ها و جلوه ای پل های تاریخی که بگذریم این سازه های میراث فرهنگی معروف و محبوب سال ها گرفتار خشکی زاینده رود شده اند و بر اساس آنچه کارشناسان و پژوهشگران باستان شناسی و میراث فرهنگی می گویند نبود آب می تواند ضربات غیر قابل جبرانی بر پیکره آنها وارد کند.

به گفته کارشناسان این سازه ها به گونه ای ساخته شده اند که برای استحکام و دوام همچون چند صد سال گذشته نیازمند وجود آب در بستر رودخانه و هستند و در صورت نبود آب از استحکام و صلابت آنها کاسته خواهد شد.

از سوی دیگر نما و ظاهر پل ها در صورتی که آب در بستر جامعه جاری باشد به صورت تمام کمال رخ می کند و در صورت نبود آب نمی توان انتظار زیبایی های کامل آنها را داشت.

از سوی دیگر به گفته مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان نبود هشت ماهه آب در بستر زاینده رود که برای پل های تاریخی بسیار مضر است خود بستر رودخانه را به کانون انتشار گرد و غبار تبدیل نموده و در صورت تداوم این امر سلامتی شهروندان و مسافران نیز به خطر خواهد افتاد.

منصور شیشه فروش اعلام کرد: وزش باد شدید و تندبادهای لحظه ای در روزهای گذشته و انتشار بسیار زیاد گرد و غبار در فضا نشان داد که خود بستر زاینده رود نیز کانونی بالقوه و قابل توجه برای انتشار ریزگردهاست و در صورت نبود آب در بستر آن این مسائل در ماه های آینده بسیار بیشتر خواهد شد.

وی به لزوم برنامه ریزی برای جاری سازی زاینده رود اشاره نمود و گفت: اجرای طرح های انتقال به آب حوضه آبریز زاینده رود مانند بهشت آباد و کوهرنگ 3 اجتناب ناپذیر و لازم است و می طلبد که مسئولان در این خصوص اهتمام بیشتری داشته باشند.